Jak pisać pracę roczną z historii starożytnej

Kilka uwag o pisaniu pracy rocznej z historii starożytnej na kierunku historia (Wydział Historii UW)

Poniżej znajdą Państwo garść uwag przydatnych dla osób przystępujących do pisania pracy rocznej z historii starożytnej. Część z nich bez wątpienia już Państwo słyszeli, niektóre mogą być zupełnie oczywiste. Ich lektura z całą pewnością jednak nie będzie szkodliwa.

Procedura, ważne daty, rozplanowanie czasu

Zapisy na prace roczne ruszają w listopadzie, po opublikowaniu tematów na stronie Wydziału. Mogą Państwo zapisać się do dowolnych prowadzących prace, przychodząc na ich dyżury lub – o ile przewidują oni taką formę – zgłaszając się mailowo. Zwlekanie z zapisem niesie ze sobą ryzyko znacznego ograniczenia liczby dostępnych tematów, bo nad każdym z nich może pracować tylko jedna osoba. Na wszelki wypadek, przed udaniem się na zapisy, warto upatrzyć sobie nie jeden, lecz trzy/cztery tematy z listy. Może się bowiem okazać, że wymarzony temat został już zajęty.

Przed przystąpieniem do pisania pracy powinni Państwo spotkać się z prowadzącym lub prowadzącą pracę przynajmniej trzy razy.

Najpierw po to, by wyjaśnić i sprecyzować temat i omówić bazę źródłową. Zwykle ma to miejsce w listopadzie. Osoby, które nie pozyskały tematu do połowy grudnia mogą jeszcze liczyć na dopisanie do wybranego prowadzącego lub prowadzącej, jednak jest to ostatni dzwonek na dopełnienie tej formalności.
Następnie po to, by przedstawić wyszukaną bibliografię (proszę pamiętać, że nie wystarczy przeszukanie katalogów bibliotecznych – nawet te najlepiej zrobione nie uwzględniają dużej części artykułów, proszę też się nie łudzić co do bogactwa zasobów Internetu). Bibliografia powinna trafić do prowadzących prace najpóźniej przed grudniową przerwą świąteczną. Przy czym prowadzący lub prowadzące mogą zaproponować własne, późniejsze terminy złożenia bibliografii, np. w egzaminacyjnej sesji zimowej w lutym.
Wreszcie po to, by wspólnie z prowadzącym lub prowadzącą przestudiować zaproponowany plan (konspekt) W Państwa interesie leży, by był to plan szczegółowy. Pozwoli to uniknąć przy pisaniu pracy błędów, które wyjdą na jaw na tym etapie. Jeżeli pojawią się pytania bądź problemy związane z pisaniem pracy, proszę konsultować je z prowadzącymi na ich dyżurach lub – jeśli w tym czasie mają Państwo zajęcia – umówić się mailowo na inny termin. Konspekt powinien być omówiony najpóźniej w marcu. Z doświadczenia wiemy, że prace przemyślane później z reguły nie powstają.

Praca „roczna” nosi swoje miano nie bez powodu. Każdy etap pisania pracy zajmuje więcej czasu niż się to Państwu w tej chwili wydaje i nie warto zostawiać jej na ostatnią chwilę. Już samo odłożenie rozpoczęcia zbierania materiału na drugi semestr jest bardzo niebezpiecznie i należy zrobić wszystko, żeby zacząć tuż po otrzymaniu tematu. Ponadto pierwsza wersja prawie zawsze wymaga poprawy i trzeba o tym pamiętać w planowaniu harmonogramu pisania. Rozsądnie jest zakończyć pisanie do połowy maja.

Na sprawdzenie pracy prowadzący lub prowadząca ma trzy tygodnie (w lipcu–sierpniu należy do tego doliczyć miesiąc urlopu). Ci, którzy oddadzą pracę we wczesnym terminie mogą spodziewać się, że otrzymają ją sprawdzoną szybciej. Przysługuje Państwu prawo do poprawiania pracy (jeden raz), ale dotyczy ono tylko osób, które złożyły tekst do 30 czerwca. Osoby, które oddadzą pracę po 30 czerwca muszą się liczyć z tym, że pierwsza jej wersja jest wersją ostateczną i nie ma możliwości poprawy pracy. Ostatecznym terminem oddania pracy jest koniec sierpnia. Prace oddane w pierwszych dwóch tygodniach września mogą być również sprawdzone jednak tylko w wyjątkowych przypadkach. Każda praca musi zostać poddana kontroli przez system antyplagiatowy (Uwaga: do systemu antyplagiatowego kierujemy tylko pierwszą [lub jedyną] wersję pracy! Wersja poprawiona trafia bezpośrednio do prowadzącego lub prowadzącej pracę). O zasadach funkcjonowania tego systemu i procedurach z nim związanych przeczytać można w osobnej zakładce na stronie Wydziału Historii („procedura antyplagiatowa”). Wydział zapewnia wszystkim Państwu bezpłatną usługę antyplagiatową za pośrednictwem sekcji ds. studenckich dziekanatu – prosimy nie korzystać z dostępnych na rynku płatnych usług.

Finalna wersja pracy powinna zawierać standaryzowaną stronę tytułową i oświadczenie studenta lub studentki o oryginalności pracy (do pobrania ze strony Wydziału).

Jak pisać?

Głównym celem pisania pracy rocznej jest wykazanie umiejętności, których nabywają Państwo w trakcie pierwszego roku studiów. Prowadzący lub prowadząca pracę sprawdza, na ile potrafią Państwo krytycznie analizować tekst źródłowy oraz krytycznie korzystać z opracowań monograficznych.

Praca roczna jest tekstem o charakterze badawczym i jako taki ma być owocem przeprowadzonej przez Państwa kwerendy źródłowej i analizy źródła (lub źródeł). To bardzo ważne i warte powtórzenia: wszystko, co Państwo piszą o badanym zjawisku, musi być wynikiem studiowania źródeł i ich krytycznej analizy. Źródła są najważniejsze. Opracowania służą do tego, by

pomóc dotrzeć do źródeł Państwu nieznanych;
pomóc zrozumieć charakter analizowanych źródeł, okoliczności, w jakich powstały, intencje autora, konwencję gatunku literackiego, jaki tenże autor uprawiał etc.;
zaznajomić Państwa z tłem politycznym, intelektualnym, religijnym, ekonomicznym badanego zjawiska, czyli z tym, co nie jest przedmiotem Państwa badań, ale co trzeba wiedzieć, by owe badania prowadzić;
zapoznać Państwa z pomysłami innych, którzy wcześniej zajmowali się tym lub podobnymi tematami.

Opracowania nigdy nie mogą natomiast zastępować źródeł.

Nie sposób przedstawić w kilku słowach planu (konspektu) pracy. Ogólne zasady pisania tekstów akademickich poznają Państwo na poświęconych temu zajęciach. Warto jednak przypomnieć, że praca zawsze powinna zawierać następujące elementy: pytanie badawcze albo tezę, krytyczną prezentację bazy źródłowej, jej analizę i wnioski oraz dwa elementy formalne charakterystyczne dla tekstu naukowego: bibliografię i przypisy.

Nie sposób podać optymalnej długości pracy. Ostrożnie można powiedzieć, że większość dobrych prac rocznych ma objętość od ok. 10 do 20 stron (odstęp między wierszami 1,5 i czcionka 12 w tekście głównym – w żadnym razie nie mniejsze, bo sprawdzający lub sprawdzająca musi mieć tekst łatwy do odczytania i miejsce na swoje uwagi, jeśli komentuje wydruk pracy (niektóre osoby są do takiej formy bardzo przywiązane!). W przypisach odstęp 1 i czcionka 10). Strona w tę czy w tamtą nie gra oczywiście roli, ale autor lub autorka tekstu pięciostronicowego powinien/powinna bardzo poważnie zastanowić się, czy wyczerpał/wyczerpała źródła i przeprowadził/przeprowadziła ich krytyczną analizę. Kto zaś stworzył dzieło mające stron trzydzieści lub więcej, niech poważnie zastanowi się, czy naprawdę cały czas pisze na temat – przy takiej objętości pracy na pewno takie wątpliwości będzie mieć prowadzący lub prowadząca.

Źródła, opracowania, przypisy

W pracy trzeba systematycznie odwoływać się do źródeł i opracowań. Źródła warto też cytować. Czytelnik lub czytelniczka może oczywiście samodzielnie dotrzeć do miejsca wskazanego w przypisie (o czym niżej), ale warto jest przytoczyć w tekście ustępy niezbędne do zrozumienia wywodu. O wiele rzadziej zachodzi potrzeba cytowania opracowań. Na pewno można to robić w dwóch wypadkach. Po pierwsze, jeśli sformułowanie innego badacza lub badaczki jest tak trafne i błyskotliwe, że koniecznie chcą Państwo zapoznać z nim czytelników i czytelniczki swojej pracy (przypadek rzadki); po drugie, kiedy uważają Państwo, że kolega lub koleżanka po fachu myli się, można przytoczyć taką wypowiedź po to, by następnie rozszarpać ją na kawałki (duża przyjemność). Proszę jednak pamiętać, żeby krytyka prac kolegów lub koleżanek była zawsze rzeczowa, kulturalna i konstruktywna. Obcesowe i pozbawione empatii wytykanie błędów jest przeciwskuteczne.

Całkowicie odmienne traktowanie źródeł i opracowań musi oczywiście znaleźć odbicie w układzie bibliografii zamieszczonej na końcu pracy, w której nie wolno mieszać tekstów należących do obu grup – osobno należy podać źródła, osobno opracowania. Przy okazji – w bibliografii załączonej do pracy należy uwzględnić tylko pozycje naprawdę zacytowane. Ta bibliografia nie ma być popisem Państwa erudycji, ale wykazem prac wykorzystanych.

Przypisy w pracy naukowej mają dwie zasadnicze funkcje. Przede wszystkim czynią ją weryfikowalną. Twierdząc, że źródło mówi to lub owo, muszą Państwo wskazać w przypisie odpowiednie miejsce i w ten sposób dać czytelnikowi lub czytelniczce możliwość sprawdzenia własnego rozumowania. To samo dotyczy opracowań; powołując się na innego badacza lub badaczkę – bądź polemizując z nimi – należy zawsze wskazywać odpowiednią stronę z ich studium. Proszę pamiętać, że wykorzystanie cudzej pracy bez poinformowania o tym (przez przypis) też jest plagiatem.

Niekiedy zachodzi potrzeba powiedzenia czegoś, co nie mieści się w zasadniczym wywodzie, a jednak jest niezbędne do jego zrozumienia. Miejscem dla takiego wyjaśnienia jest właśnie przypis. Proszę jednak nie traktować przypisów jak śmietnika, do którego można wrzucić wszystko to, co nie mieści się w głównym wywodzie.

Proszę także pamiętać, że mają Państwo prawo oczekiwać od czytelników i czytelniczek pewnego poziomu przygotowania profesjonalnego i tym samym nie muszą – a nawet nie powinni Państwo – wyjaśniać wszystkiego, np. kim byli wspominani w tekście głównym cesarze lub znani filozofowie, jaki jest sens podręcznikowych terminów etc.

O tym, jak powinien wyglądać pełny opis bibliograficzny opracowania, dowiadują się Państwo na zajęciach z WBH i „Wstępu do pisania prac uniwersyteckich”. Różne instrukcje opisu bibliograficznego mogą też Państwo znaleźć na stronach i w zeszytach czasopism historycznych (np. U Schyłku Starożytności. Studia Źródłoznawcze, Przegląd Historyczny etc.). Poniżej znajdą Państwo prosty zapis przykładowy, szeroko używany przez starożytników i starożytniczki, który obejmuje trzy podstawowe formy wypowiedzi: książkę (monografię), artykuł w czasopiśmie naukowym i artykuł lub rozdział w książce/publikacji zbiorowej.

Książka:

[nazwisko autora lub autorki] [inicjał imienia autora lub autorki]., [tytuł kursywą], [miejsce wydania] [rok wydania].

Legionowski T., Rozrywki centurionów rzymskich u schyłku republiki, Warszawa 1998.

Artykuł w czasopiśmie:

[nazwisko autora lub autorki] [inicjał imienia autora lub autorki]., [tytuł artykułu w cudzysłowie], [nazwa czasopisma kursywą, pisana wielkimi literami] [rocznik czasopisma] [rok wydania], s. [zakres stron].

Prokopowski J., „Struktura wiekowa gladiatorów w Pompejach”, Stare Dzieje 24 (1992), s. 56–67.

Artykuł w pracy zbiorowej:

[nazwisko autora lub autorki] [inicjał imienia autora lub autorki]., [tytuł artykułu w cudzysłowie], w: [tytuł pracy zbiorowej kursywą], [inicjał imienia redaktora lub redaktorki]. [nazwisko redaktora lub redaktorki] (red.), [miejsce wydania] [rok wydania], s. [zakres stron].

Prokopowski J., „Struktura wiekowa gladiatorów w Pompejach”, w: Italia epoki wczesnego cesarstwa – studia demograficzne, M. Kampański (red.), Lublin 1976, s. 56–87.

Proszę pamiętać, że, jak wyżej powiedzieliśmy, nie jest to jedyny sposób opisu bibliograficznego. Przykładowo: inicjał imienia autora lub autorki może być przed nazwiskiem, tytuły artykułów można także pisać kursywą, daty roczne przy czasopismach nie muszą być w nawiasie itd. Zapis może wyglądać wtedy tak:

J. Prokopowski, Struktura wiekowa gladiatorów w Pompejach, „Stare Dzieje”, 24, 1992, s. 56–67.

Niezależnie od konwencji, którą Państwo przyjmą w sporządzaniu przypisów, należy pamiętać, że najważniejsza jest konsekwencja. Przyjętą konwencję należy stosować w całej pracy.

Odwołując się do źródeł starożytnych nie jest wskazane podawanie numerów stron (bo te zmieniają się z wydania na wydanie), koniecznie natomiast należy podawać księgę, rozdział, ewentualnie paragraf i werset. Pozwoli to dotrzeć do wskazanego miejsca czytelnikowi lub czytelniczce korzystającym z innego wydania niż to, które Państwo mieli w ręku. Tytuł można podawać w powszechnie przyjętej zlatynizowanej wersji. Na przykład:

Herodot, Dzieje IV 50 albo Herodot, Hist. IV 50
Prudencjusz, O wieńcu męczenników III 250–255 albo Prudencjusz, Perist. III 250–255

Bardzo profesjonalne jest korzystanie z listy skrótów latynizowanych form <imion oraz tytułów dzieł> autorów greckich i łacińskich, zamieszczanych zwykle na początku dużych słowników: A Greek-English Lexicon (tzw., LSJ = Liddell–Scott–Jones), Oxford Latin Dictionary, czy dla późnego antyku: A Patristic Greek Lexicon (G.W.H. Lampe). Ewentualnie tych z Oxford Classical Dictionary. Wówczas zapis bibliograficzny pierwszej pozycji wyglądałby: Hdt. IV 50.

Powołując się na inskrypcję, papirus bądź monetę należy podać nazwę wydawnictwa, w której została ona opublikowana (w przyjętym skrócie za odpowiednio listami skrótów w Supplementum Epigraphicum Graecum i Checklist of Editions of Greek, Latin, Demotic, and Coptic Papyri, Ostraca, and Tablets) i jej numer (nie stronę wydania).

Brak zaliczenia – co robić?

Jeśli okaże się, że nie będą Państwo w stanie złożyć pracy w terminie, będą Państwo musieli ubiegać się o warunkowy wpis na II rok przez złożenie odpowiedniego podania. Składa się je razem z kartą KOOS dopiero przy rozliczeniu roku u opiekuna lub opiekunki I roku. Powtarzanie pracy rocznej w kolejnym roku akademickim zostało ostatnio obciążone opłatą w wysokości 165 zł (dotyczy wyłącznie osób przyjętych na studia na rok 2021/2022 lub później). Chcąc wyjść Państwu naprzeciw postanowiliśmy, że zaczęty i niedokończony lub niezaliczony temat można kontynuować u tej samej osoby w kolejnym roku za zgodą osoby przyjmującej pracę. Na pewno ułatwia to etap zbierania materiału (nie muszą Państwo zaczynać od początku), a i w swoim dawnym temacie czują się Państwo dużo swobodniej niż w nowych zagadnieniach.

I na koniec jeszcze jedna rada. Zanim oddadzą Państwo tekst, proszę przeczytać go spokojnie i skonfrontować z powyższymi uwagami. Dobrą praktyką jest zwłaszcza przeczytanie pracy na głos lub linijka po linijce – odsłaniając kolejne linijki kartą papieru. W ten sposób wyłapią Państwo o wiele więcej np. błędów stylistycznych i literówek niż przy czytaniu cichym. Proszę pamiętać, że przy ocenie pracy liczy się nie tylko jej wartość merytoryczna, ale także konstrukcja, błędy ortograficzne, stylistyczne lub logiczne.

Warto też pamiętać, że w przypadku jakichkolwiek kłopotów z pisaniem pracy: rozkładem materiału, dostępem do ważnych publikacji, opóźnieniami wynikającymi z psychologii pisania (przemotywowanie, prokrastynacja) etc., mogą Państwo zawsze skontaktować się z prowadzącymi prace. Znają wszystkie te problemy od podszewki i chętnie udzielą cennych wskazówek, jak sobie z nimi radzić!

13.11.2016 Robert Wiśniewski
[27.11.2021 – przejrzał i uaktualnił Paweł Nowakowski]