Rewolucja październikowa – dlaczego bolszewikom udało się sięgnąć po władzę?

Rozmowa z prof. dr. hab. Włodzimierzem Borodziejem i dr. Arturem Markowskim, 19 października 2017

W 2017 roku przypada 100. rocznica rewolucji październikowej – przewrotu dokonanego w Rosji przez bolszewików w nocy z 6 na 7 listopada 1917 roku (24 na 25 października według kalendarza juliańskiego). O genezie rewolucji, towarzyszącym jej terrorze oraz wpływie jaki powstanie pierwszego komunistycznego państwa wywarło na późniejsze dzieje świata mówili w studiu Wszechnicy historycy z Instytutu Historii Uniwersytetu Warszawskiego – prof. dr hab. Włodzimierz Borodziej i dr Artur Markowski.

Goście Wszechnicy przypomnieli, że powinniśmy mówić nie o jednej, ale dwóch rewolucjach w 1917 roku – rewolucji lutowej, w wyniku której doszło do obalenia cara Mikołaja II i rewolucji październikowej, na skutek której władzę w Rosji przejęli bolszewicy. Historycy wśród przyczyn upadku caratu i późniejszego przewrotu bolszewickiego wymienili archaiczny i niewydolny system rządów w Imperium Rosyjskim, zmęczenie społeczeństwa udziałem kraju w pierwszej wojnie światowej oraz nierozwiązany problem uwłaszczenia chłopów, spośród których rekrutowali się przede wszystkim walczący na froncie żołnierze. O sukcesie bolszewików w wyścigu po władzę w państwie będącym na skraju upadku przesądziło zdaniem gości Wszechnicy najlepsze zorganizowanie i najtrafniejsze odczytanie ludowych emocji.

Rozmówcy przyczyn upadku caratu i wybuchu rewolucji październikowej szukali też jednak wcześniej. Zaliczyli do nich rozbudzone aspiracje polityczne społeczeństwa Imperium Rosyjskiego po rewolucji 1905 roku. Wśród wielu zaktywizowanych wówczas ugrupowań politycznych ruchy robotnicze zdaniem historyków najsilniej zdołały wzmocnić swój potencjał w latach 1905-1917. Goście Wszechnicy jako istotny czynnik wpływający na rewolucyjne nastroje w Imperium wskazali również upośledzenie w prawach przez niektóre narody (np.  Polaków czy Żydów). Internacjonalistyczny charakter komunizmu przysparzał mu zwolenników, co bolszewicy starali się wykorzystać również po przejęciu władzy –do eksportu rewolucji.

Terror i pamięć

W trakcie dyskusji podjęto również wątek terroru stosowanego przez bolszewików po przejęciu władzy. Historycy zwrócili uwagę, że w trakcie wojny domowej wybuchłej po rewolucji październikowej zarówno „Czerwoni”, jak też „Biali” dopuszczali się zbrodni na swoich przeciwnikach, nie wyłączając cywilów. Co jednak charakterystyczne, w przeciwieństwie do mających miejsce w podobnym czasie rewolucyjnych starć w Niemczech czy na Węgrzech, w Rosji terror ze strony „Czerwonych” dotknął większej ilości ofiar niż ze strony „Białych”. Historycy zaznaczyli jednak, że obraz terroru w pamięci masowej został ukształtowany w dużej mierze już w wyniku represji stalinowskich.

Ostatnią część dyskusji poświęcono wpływowi, jakie państwo komunistyczne powstałe w wyniku rewolucji październikowej odniosło na losy Europy i świata. Rozmówcy zastanawiali się m.in., na ile dzisiejszy strach przed Rosją ma swoją genezę w lęku przed komunizmem, uosabianym przez Rosję bolszewicką i ZSRR. Dyskutanci zgodzili się, że pamięć o zbrodniach tego okresu nadal oddziałuje na masową wyobraźnię i może wpływać na wyobrażenia na temat Rosji. Zaznaczyli jednocześnie, że obecnie mamy przede wszystkim do czynienia nie z lękiem przed komunizmem, lecz przed „putinizmem” – czyli nieobliczalnym państwem kierowanym przez jednego człowieka.

PW

Źródło: Wykłady Wszechnicy  (wszechnica.org.pl)