Rzeczpospolita uczonych. Powstanie studiów ukraińskich i polsko-ukraiński dialog historyków w Stanach Zjednoczonych 1939-1991

Warszawa 2024

(Bibliotheca Europae Orientalis. Studia 24)

Niniejsza publikacja stanowi pogłębioną eksplorację dialogu akademickiego pomiędzy polskimi i ukraińskimi intelektualistami na emigracji, prowadzonego w Stanach Zjednoczonych w latach 1939–1991. W tym okresie, ukształtowanym przez napięcia zimnowojenne i dominujące wpływy Związku Radzieckiego, Zachód – zwłaszcza Stany Zjednoczone – postrzegały Ukrainę wyłącznie jako część imperium rosyjskiego. Taka percepcja marginalizowała historię i tożsamość narodową Ukrainy. Autorka podkreśla wysiłek polskich i ukraińskich uczonych na emigracji, mający na celu podważenie tego uproszczonego, rusocentrycznego punktu widzenia i opowiedzenie się za uznaniem Ukrainy jako odrębnego podmiotu w badaniach nad Europą Środkowo-Wschodnią.

Centralnym wątkiem książki jest tytułowa „Rzeczpospolita uczonych” – wspólnota intelektualna, która pomimo różnic narodowościowych i politycznych jednoczyła Polaków i Ukraińców w dążeniu do dialogu i współpracy akademickiej. To nawiązanie do dawnej Rzeczypospolitej symbolizowało ideę solidarności i wspólnego dziedzictwa, które intelektualiści pragnęli wykorzystać do budowy nowej, bardziej otwartej na współpracę rzeczywistości akademickiej, przezwyciężając podziały polityczne i konflikty historyczne. Publikacja rzuca także światło na współczesne próby „dekolonizacji” myślenia o dziejach Europy Środkowo-Wschodniej, co stało się szczególnie widoczne po rosyjskiej agresji na Ukrainę w 2022 roku. Książka stanowi krytyczny głos w toczącej się debacie na temat zmiany zachodniego postrzegania Ukrainy, podkreślając potrzebę oderwania się od wieloletniej marginalizacji kraju w badaniach naukowych.