Od Smoleńska do Wilna. Wojna Rzeczypospolitej z Moskwą 1654-1655

Rok 1655 jest uznawany przez polską historiografię za jeden z najtragiczniejszych w historii Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Atakowane przez sąsiadów, wyniszczone trwającą siedem lat wojną domową oraz pogłębiającym się kryzysem wewnętrznym państwo stanęło na krawędzi upadku. Król Jan Kazimierz jesienią uciekł na Śląsk, a większość dygnitarzy i wojska przeszła na stronę wrogów. Większość terytorium Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego znalazła się pod okupacją Szwedów, Moskwy i Kozaków. Jedną z przyczyn tej dramatycznej sytuacji był finał pierwszego etapu rozpoczętej na przełomie maja i czerwca poprzedniego roku wojny z Moskwą. Jej przebieg na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego, począwszy od wydarzeń kampanii letniej 1654 roku, którą praktycznie zakończyła 29 września kapitulacja Smoleńska, aż do zdobycia Wilna 8 sierpnia 1655 roku, stanowi temat tej pracy. Druga pozycja serii Bitwy/Taktyka poświęcona jest działaniom militarnym, jakie toczyły się na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1654-55.

Praca ta wypełnia poważną lukę w polskiej historiografii, ponieważ wojna ta już od 90 lat, czyli od ukazania się książki Ludwika Kubali, czeka na swoją monografię. Obrona Smoleńska, bitwy pod Szkłowem i Szepielewiczami, oblężenia Nowego Bychowa i Mohylewa, kampania letnia 1655 r. zakończona zdobyciem Wilna, to najważniejsze wydarzenia, które są opisane w tej książce. Konflikt lat 1654-55 to ostatnia wojna, kiedy to armię litewską prowadził do boju Janusz Radziwiłł. Klęska armii litewskiej, opuszczonej przez posiłki koronne i opanowanie niemal całego terytorium Wielkiego Księstwa przez wojska carskie, były jednymi z najważniejszych przyczyn podjęcia przez hetmana najtrudniejszej decyzji jego życia – poddania się pod zwierzchnictwo króla szwedzkiego Karola X Gustawa.