Więzi braterskie we wczesnym średniowieczu. Wyobrażenia i praktyka społeczna

Jaką rolę więzi braterskie odgrywały w zachowaniu spójności grupy rodzinnej i pozycji społecznej jej członków, także w sytuacjach zagrożenia? Jakie relacje łączyły brata, bratową i bratanków? Jakie wzorce i wartości kształtowały wyobrażenie autora o tych stosunkach? Co oznaczało bycie bratem u schyłku VIII w.?

Ku mojemu zdziwieniu, wstępna kwerenda bibliograficzna pokazała, że problem relacji między braćmi jest słabo rozpoznany w literaturze. W zasadzie jedynym zagadnieniem, które doczekało się obszernych analiz, były stosunki między synami Ludwika Pobożnego i ich rywalizacja o władzę. Z drugiej strony, przedmiotem intensywnych studiów były te formy średniowiecznych wspólnot, które odwoływały się do metaforycznie rozumianego braterstwa.

Ten brak badań nad problemem więzi biologicznego braterstwa wydał mi się tym bardziej zaskakujący, że przy okazji moich badań nad różnymi zagadnieniami dotyczącymi historii kobiet i rodziny, rola braci okazywała się być niejednokrotnie kluczowa. W języku źródeł wczesnośredniowiecznych terminy „brat” i „braterstwo”, używane zarówno w sensie dosłownym, jak i metaforycznym, są wszechobecne. Niniejsza praca stanowi próbę odpowiedzi na postawione na początku pytania.

Podejmując pracę nad problemem relacji braterskich jako samodzielnym tematem badawczym, mam też świadomość, że wyodrębnienie takie ma charakter sztuczny. Więzi braterskie stanowiły wszak jedynie część złożonej sieci powiązań, konstytuujących to, co nazywamy rodziną czy szerzej – grupą krewniaczą. Uważam jednak, że te relacje wymagają odrębnego potraktowania z kilku powodów. Przede wszystkim sama definicja wczesnośredniowiecznych pojęć „brat” i „braterstwo” nie jest tak oczywista, jak mogłoby się wydawać. O ile badacze skłonni są dostrzegać historyczną zmienność instytucji małżeństwa, a nawet macierzyństwa czy ojcostwa, o tyle relacje między braćmi traktowane są z reguły jako stałe, a więc niewymagające wyjaśnienia i w konsekwencji marginalizowane. Tymczasem już pobieżna lektura źródeł wskazuje, że rzecz ma się zgoła inaczej. Aby jednak tę zmienność uchwycić, konieczna jest zmiana perspektywy badawczej i odejście od utrwalonego w historiografii przekonania o kluczowej roli małżeństwa i wynikającej z niego więzi wstępni–zstępni w relacjach rodzinnych. 

Wydawnictwo Benedyktynów Tynieckich  – Wydawnictwo Homini; Tyniec 2014